İskambil kâğıtlarını çoğumuz biliriz. Bir iskambil destesinde, jokerler hâriç, toplum elli iki kâğıt vardır. Bu elli iki kâğıt da on üçer kâğıtlı dört gruptan oluşuruz: Kupa, karo, maça, sinek.

Kupa ve karo’nun renkleri kırmızı, maça ve sinek’in renkleri ise siyahtır. Kâğıtlar 1’den 10’a kadar sayı ile devam eder. Diğer üç kart Papaz (K-King), Kız (Q-Queen) ve Vale ya da Bacak (J-Prens) olarak adlandırılır.

İskambil kâğıtlarının târihi geçmişi birçok icat gibi Çin’e dayanır. Ticâret yoluyla Çin’den Avrupa’ya geldiği tahmin edilmektedir.

Neden dört grup (kupa, karo, maça, sinek) ve neden Papaz, Kız ve Vale isimli kâğıtlar olduğuna dâir tahminler oldukça çoktur. Avrupa’daki Hristiyanlık baskısı sebebiyle Kız olarak adlandırılan kâğıdın uzun süre destede olmadığı ve tahtta çıkan muktedir kraliçe ve prenseslerin etkisiyle bu kâğıdın desteye girdiği de iddia edilir.

İskambil kâğıtlarının çocukluk yaşlarını geçen kişilerin oyun aracı olması sebebiyle toplumsal yapının yansıması olduğunu söylemek aşırı bir iddia olmayacaktır. Kumar gibi hem psikolojik hem de sosyolojik bir illete aracı olduğunu da vurgulamak gerekir.

Dört as

Yazının başlığındaki beşinci as’a geçmeden önce, neden dört as olduğu konusunu ele alalım. Her ne kadar dört grupta (kupa, karo, maça, sinek) birer kral, kraliçe ve prens olsa da bu dört grup, sınıflı toplum yapısına karşılık gelmektedir. En baskın sınıflı sosyal yapıya sâhip toplumlardan biri olarak Batı toplumu, sanayi devrimiyle ortaya çıkan “burjuva” sınıfı ile “dört sınıflı” bir toplum yapısına sâhip olmuştur. Bu gruplar; asiller-aristokratlar, ruhban (din adamları), köylüler-toprak serfleri ve burjuvadır.

Bu yapı günümüzde Batı hâkimiyetindeki küreselleşme ile tüm dünyâya yayılmıştır.

Sanayi devriminin ortaya çıkardığı burjuva sınıfı ne köylü, ne asil ne de ruhban sınıfındandır. Katolikliğin fakirliği destekleyen telkininin aksine, Protestanlık etkisiyle sermâye edinmeye başlayanlar, bu birikimlerinin verdiği güç ile ekonomik olarak gerileyen asiller ve ruhban sınıfı üzerinde etkili ve söz sâhibi olmaya başlamışlardır.

Burjuvalar, asillerden aldıkları şatolar ve geniş arâzilerle bu arâzilerin târihi geçmişine de sâhip olmuş ve kendilerini kabûl ettirmeyi başarmışlardır. O kadar ki “Snob” yâni sonradan görme, züppe kelimesi “asaletsiz” anlamına gelen “Sans noblesse” ifâdesinden türemiştir.

Max Weber’in tespitiyle “Protestan ahlâkı ve kapitalizm ruhu”, Avrupa’daki toplumsal yapıyı yeniden şekillendirmiştir.

İskambil oyunlarını bilenler iyi bilir ki, hemen hemen bütün iskambil oyunlarında en güçlü kâğıt as’tır. Mesela pokerde “kare as” yâni dört ası elinde bulduran oyuncu oyunu kazanır.

Burada kumar oynamanın reklamını yapıyor değilim. Mesela “rest çekmek” de bir poker oyunu deyimidir. Spor olmanın ötesinde birçok sosyolojik yansımayı içinde barındıran futbol gibi, iskambil oyunları da toplumsal yansımaları ve örnekleri içinde barındırır.

İskambil kâğıtları şarkı sözlerine bile konu olmuştur. İngiliz şarkıcı Sting’in “Shape of my heart” adlı şarkısındaki “heart” kelimesi Türkçede “kalp” anlamına geldiği gibi, iskambildeki “kupa”nın İngilizcesidir. Şarkının sözlerinde de iskambil oyunu oynayan biri anlatılır. Teoman’ın da “Kupa kızı ve Sinek valesi” isimli bir şarkısı vardır.

Kısacası İskambildeki dört grup kâğıdın ve dolayısıyla dört as’ın toplumsal yapıda karşılıkları vardır.

Beşinci As

Peki beşinci as nedir? Bir sosyolog olarak yakın zamanda toplumsal yapıda etkisini hatta baskısını daha bâriz şekilde hissettirecek bir sınıf olduğunu düşünüyorum. Yâni toplumsal yapının iskambildeki yansıması olarak düşündüğümüzde beşinci grup bir kâğıt ve beşinci bir as geliyor.

Bu beşinci grubun adı – kupa, karo, maça ve sinek’e ek olarak – ne olur, bunu zaman gösterecek. İşâretinin ne olabileceği konusundaki benim tahminin – görseldeki gibi – dijital cihazların açma-kapama düğmesi üzerindeki işâret olabilir. Rengi de, kırmızı ve siyahtan farklı olarak, mavi olabilir.

Bu beşinci grubun temsilcileri kimdir ve kimler olacak? Bu beşinci grubun papazı, kızı, valesi olmaya aday isimler kimlerdir? Bu gibi soruların cevaplarını bir sonraki yazıda bulmaya çalışalım.

canceylan73@gmail.com