Bugünkü yazımda, Türkiye'de yasal vergi mevzuatı uyarınca, şirketlerin yöneticilerine ve personellerine hesap dönemi kapandıktan sonra verilen prim ve ikramiyelerin vergisel boyutuna değineceğim.

 Yasal düzenleme 

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 61 inci maddesinde; "Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez." hükmü yer almakta olup, aynı Kanunun 62 nci maddesinde de işverenlerin, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dahilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişiler olduğu hüküm altına alınmıştır.            

Zira; bir ödemenin ücret olarak nitelendirilebilmesi için;

1- Bir işverene tabi olma,

2- Belirli bir işyerine bağlı olma,

3- Yapılan bir hizmet karşılığı olması,

4- Para veya para ile temsil edilebilen menfaat niteliğinde olması, gerekmekteğini hatırlatalım. 

Prim ve ikramiyler ne zaman kurum kazancından indirilir?

Ücret giderlerinin, kurum kazancından indirilebilmesi için, ücret tutarının mahiyet ve tutar itibariyle kesinleşmesi gerekir. Ücret giderinin kesinleşmesi durumunda ise Gelir Vergisi Kanunu’nun 94’ncü maddesi kapsamında nakden veya hesaben bir ödemeden bahsedilebilecektir. 

Bu durumda, ücret giderleri hangi ayda bordroya dahil edilip, vergi ve diğer kanuni kesintilere tabi tutulmuşsa, o dönemin kazancından indirilmesi gerekmektedir. 

5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu uygulamasıyla ilgili 1 seri no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinde açıkça belirtilmiş, personele verilen temettü ikramiyelerinin gider olarak dikkate alınacağı dönem ve stopaj yapma zamanı açıklanmış, çalışanlara performans değerlemelerine bağlı olarak ödenecek prim ve ikramiyelerin de aynı esaslara tabi olacağı açıklanmıştır. Tebliğin ilgili açıklaması aşağıdaki gibidir:

11.11. Kurumların yönetim kurulu başkan ve üyelerine verilen temettü ikramiyeleri

Öte yandan, kurum personeline ödenen temettü ikramiyeleri Gelir Vergisi Kanunu'nun 61'inci maddesine göre ücret sayıldığından bu ödemeler kurum kazancının tespitinde ücret gideri olarak dikkate alınmaya devam edilecektir. Söz konusu temettü ikramiyelerinin bilanço günü itibarıyla ödenecek toplam tutarı kesinleştiğinden, çalışanlara o yıla ilişkin kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinin sonuna kadar ödenecek temettü ikramiyeleri, ilgili olduğu yılın kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir. Aynı husus çalışanlara ödenen performans değerlemelerine bağlı olarak verilecek prim ve ikramiyeler için de geçerlidir. Diğer taraftan, ücret niteliğindeki bu ödemelerin nakden veya hesaben yapıldığı dönemde vergi kesintisine tabi tutulması gerekeceği tabiidir.

Tebliği incelediğimizde; prim ve ikramiyelerin ilgili olduğu hesap dönemi matrahının tespitinde dikkate alınması için tahakkuk yeterli görülmemiş, ödemenin beyanname verme süresi sonuna kadar yapılması öngörülmüştür.

Bu kapsamda, şirketteki çalışan personel primleri için karşılık ayırmak suretiyle gider kaydettiği tutarların, yukarıda açıkladığımız sebeple bordroya dahil edilip vergilendirilmediği ve beyanname verme süresi içerisinde personele ödenmediği sürece kanunen kabul edilmeyen gider olarak ilgili geçici vergi dönemi ve kurumlar vergisi matrahına eklenmesi gerektiğini hatırlatalım. 

Öte yandan, yıl sonunda ayrılacak olan ikramiye veya personel prim karşılığı uygulamasına ilişkin olarak farklı bir durum bulunmaktadır. 

Gelir İdaresinin çeşitli kurumlara vermiş olduğu muktezalarda, bilanço günü itibariyle toplam tutarı kesinleşecek ve o yılın performansına göre belirlenecek fakat çalışanlara müteakip yılda ödemesi yapılacak toplam prim tutarının, karşılık ayrılan dönemin gider olarak dikkate alınabileceğine dair açıklamalar yapılmıştır.

İlgili muktezalar doğrultusunda, kurumunuzca yıl sonunda ticari bilanço karından ayrılan ve dağıtımı kesinleşen personel ikramiye ve prim karşılıklarının, ikramiyelerin kurumlar vergisi beyannamesi verilme süresine kadar nakden veya hesaben ödenerek bordroya dahil edilmiş olması şartıyla, karşılığın ayrıldığı yılda gider olarak kaydedilebilmesinin mümkün bulunduğunu belirtelim.

Prim ve ikramiyelerde stopaj ne zaman ödenecek?

Gelir Vergisi Kanunu'nun 94 ve 96'ncı maddelerine göre personele ödenen prim ve ikramiyelerinde stopaj yapma zamanı, ödemenin nakden veya hesaben yapıldığı tarihtir.

Hesaben ödeme kavramı 96'ncı maddede, stopaja tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve işlem olarak tanımlanmıştır.

Personele yapılan bu ödemelerden yapılması gereken gelir vergisi stopajı bu ödemelerin nakden veya hesaben yapıldığı dönemde yapılacaktır. 

Hesaben ödeme tarihi, şirket yetkili organları tarafından karar verilen prim ve ikramiye ödeme süresinin başlangıcıdır. 

Ancak, bu tarihten önce de çalışanları alacaklı gösteren her türlü kayıt da hesaben ödeme anlamına gelir ve stopaj yapılmasını gerektirir.

Prim ve ikramiyelerin genel tutarının kesinleşerek gider kaydedilmesi gelir vergisi stopajı yapılmasını gerektirmemektedir.

Ödemeyi yapan tarafından nakden veya hesaben ödenmiş olan ücret çalışan tarafından elde edilmiş geliri ifade etmektedir. Bu durumda gelirin elde edilmiş sayılmasıyla stopaj yapılması eşzamanlı olmaktadır.

Prim ve ikramiyelerin muhasebeleştirilmesi 

Hesap dönemi donunda personele ödenecek prim ve ikramiye tutarı için karşılık ayrıldığı durumda muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olmaktadır.

------------------------------- / ---------------------------------

730 Genel Üretim Giderleri

760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri

770 Genel Yönetim Giderleri

                        373 Maliyet Giderleri Karşılığı

------------------------------- / ---------------------------------

Kurumlar Vergisi Beyanından önce tahakkuk yapılması

Kurumlar Vergisi beyanından önce personele ödenecek prim ve ikramiye tutarları için tahakkuk kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. 

---------------------------------------------- / ----------------------------------------

373 Maliyet Giderleri Karşılığı

                        360 Ödenecek Vergiler

                        361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri

                        335 Personele Borçlar